Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving Daan Zandbelt nam aan het einde van de informatiemiddag op 15 februari de deelnemers mee in Panorama Nederland. Een vergezicht voor Nederland dat rekening houdt met de vraagstukken van nu. Twee vraagstukken lichtte Zandbelt deze namiddag graag uit. De energietransitie en de verstedelijkingsopgave, onderwerpen waar het bij het programma Samen Bouwen aan Bereikbaarheid ook dagelijks over gaat.  

Welkom in Panorama Nederland

Wat is dan precies dat Panorama Nederland? Het laat zien hoe Nederland eruit kan zien als we de grote vraagstukken waar we nu mee te maken hebben op een goede manier en in samenhang beantwoorden. Het gaat om vier grote thema’s. 

  • Klimaatadaptatie: hoe houden we drogen voeten en een koel hoofd?
  • Energietransitie: de overschakeling naar duurzame energie.
  • De woningbouwopgave: we moeten ongeveer een miljoen woningen bouwen in Nederland. 
  • De transitie van de landbouw in het landelijk gebied. 

Niet moeten, maar willen en kunnen

Het panorama laat zien hoe Nederland er over een aantal decennia uit kan zien als die transities achter de rug zijn. Het is een herkenbaar Nederland, maar tegelijkertijd ook fundamenteel anders. Deels omdat er dingen zijn toegevoegd en gewijzigd, maar ook omdat het heel anders functioneert. Zandbelt: ‘We hebben grote, abstracte opgaven voor de boeg, waar we vrij plichtmatig aan werken. We moeten de klimaatdoelen van Parijs halen, we moeten een miljoen woningen bouwen, onze energievoorziening moet duurzamer. Wij willen als College van Rijksadviseurs laten zien dat je beter kan spreken van willen en kunnen in plaats van over moeten. Dan wordt het ook makkelijker om alle doelen te halen.’ 

Stimuleer nabijheid

Over de woningbouwopgave en de mobiliteitskwestie had Zandbelt ook een duidelijk verhaal. Zijn motto: laten we nabijheid stimuleren. ‘Als je een rivier verbreedt, gaat het niet harder regenen. Als je een weg verbreedt komt er wel meer verkeer. De files oplossen is niet wat we moeten nastreven, maar we moeten kijken met een bredere blik. Daarbij moet er een shift plaatsvinden in het mobiliteitsvlak. Ook in steden waar rekeningrijden is ingevoerd, zoals in Stockholm, is de file op dinsdagochtend niet opgelost. Laten we accepteren dat de file hoort bij de balans tussen vraag en aanbod.’

Hier kan het programma Samen Bouwen aan Bereikbaarheid ook rekening mee houden. ‘Sommige gebieden zijn ontzettend druk, andere minder druk. In Amsterdam zijn er meer banen dan werknemers, terwijl die balans in Haarlem en het Gooi juist naar de andere kant dreigt om te slaan. Waarom in MIRT-onderzoek niet die steden rond Amsterdam onderdeel van je problematiek maken?’

‘Je moet mensen de keuze geven om hun leven dichterbij te organiseren. Dat betekent ook dat je woningen op de juiste plek moet bouwen. Natuurlijk hoeft niet iedereen te wonen in een appartement boven het station.’ Wat houdt nabijheid stimuleren dan wel in? ‘Investeer eerst in infrastructuur voor voetgangers, fietsers en ov-gebruikers. Regionaal ov is daarbij de ruggengraat. Zorg ervoor dat stationsknooppunten multimodaal bereikbaar zijn.’ 

Dashboard Verstedelijking

Ruim 200.000 woningen komen erbij in de MRA tot 2040. Het bouwen is niet een doel op zich, maar helpt ook om andere doelen te bereiken. Zo heeft het bijvoorbeeld effect op de mobiliteit en de energietransitie. Daarom heeft het College van Rijksadviseurs het Dashboard Verstedelijking ontwikkeld. 

Dit helpt om met een breder perspectief naar de woningbouwopgave te kijken en kan ook helpen in het maken van afwegingen. Zandbelt: ‘In de programmalijn Netwerk, Ringen en de Stad nemen we het dashboard mee. Het is nu nog niet rijp genoeg, dat is een parallel proces. We draaien nu dus proef in Samen Bouwen aan Bereikbaarheid en dat zorgt ervoor dat we over aantal uitkomsten op het vlak van mobiliteit en verstedelijking discussie kunnen voeren.’

Eerste bevindingen 

‘Ik heb gekeken naar de concept scenario’s die er nu liggen voor Netwerken, Ringen en de Stad en heb ze voorlopig geplot op andere steden. Zo lijkt de lineaire metropool erg op San Francisco, de compacte metropool op Hong Kong, de Tapijtmetropool op Vancouver en de Netwerkmetropool weer op Zürich. Dit is echt een eerste voorlopige vergelijking en nog niet iets om ons echt op vast te pinnen. Het was mijn eerste associatie toen ik hoorde dat een van de scenario’s uit Netwerken, Ringen en de Stad Hong Kong genoemd wordt in de wandelgangen.’ 

De Rijksadviseur over Samen Bouwen aan Bereikbaarheid

‘Ik ben enthousiast over dit programma. Samenwerken is oefenen en dat is best een beetje spannend. Maar ik merk dat iedereen zijn best doet om het een succes te laten worden. Iedereen heeft elkaar nodig. Er zijn alleen maar verliezers als we niet samenwerken.’

Wat is de rol van het rijk en de regio daarbij is volgens Zandbelt? Niet alleen het proces faciliteren, maar ook met elkaar bepalen waar het heen moet. ‘De samenwerking moet op basis van wederkerigheid, dus niet: rijk betaalt, regio voert uit. Ik hoop dat het uiteindelijk lukt om bereikbaarheid en verstedelijking ook aan andere maatschappelijke onderwerpen te koppelen, zoals de energietransitie, klimaatadaptatie en inclusiviteit’.